Historie

Ekisingedalen 1918

Eksingedalen 1918, i dag for 106 år sidan, Bergens Tidende søndag 3. mars 1918 (oversikt)

Bilete: faksimile frå Bergens Tidende.

Innleiing:

“Eg vart baade undren og ille ved paa turen uppetter til Gulbraa i sumar, eg høyrde riksingi av eit handorgel i ei stova paa ein av øvste gardarne. Aaa, sende det paa elvi ein gong ho er skapleg stor! Kjøp so att ei retteleg god fela; det vil høva dykk. Og lat grammofonarne fara same vegen” (handorgel=trekkspel).

Dette rapporterer Severin Blindheim frå ein av sine turar oppover Eksingedalen sommaren 1917. Og budeiene som byr han kaffi i staden for frisk mjølk! Og så desse som går rundt med “apekatt-stikke” i kjeften! Sigaretten. Det moderne forfall er i ferd med å gjere sitt inntog i det avgøymde trange dalføret!

Same sommaren reiser Blaauw rundt i dalen og kjøper opp vassrettane, som no blir tapt for alle komande generasjonar. Har pengane gått til handorgel?

Men ellers hyller Blindheim det han høyrer av felespel og song. Og han hyller den smålåtne hardtarbeidande kloke bonden, glad i kvar jordflekk han har. Og dei dyktige reve-jægrane!

Far var ein ivrig reve-jæger. Han kunne fylja eit spor i dagevis for til slutt å få has på styggen. Åleine eller saman med Leif på nabogarden. Og blei et revehi funne om våren, var det å røyka ut kvalpar og dyr. Jakta gav spenning og inntekt. Inntekt via skotpremie og reveskinn. Reven blei sett på som eit rovdyr som tok sau og lam, og rype – ei anna inntekt. Eg hugsar far med sikkert handlag drog skinnet av den opphenget reveskrotten, for så å spenna det opp på ei reveskinn-fjøl til tørk.

Om felespelet er å seie at mykje blei borte då religiøs vekkelse sveipa kring i dalen eit tiår og to etter denne forteljinga.

Simen-Daoe på Gullbrå (David Simonson Gullbrå 1842-1924) ville vore nøgd med veg til Nesheim, sjølv om det då framleis ville vore veglause mila att til tunet hans (dit kom den i 1959).

At grunnen til deling av dalen mellom 3 herad var dei uframkomelege partia, har Blindheim ikkje heilt fått med seg.

Så til forteljinga:

I dag for 106 år sidan.
Bergens Tidende søndag 3. mars 1918:

Eksingedalen.

Bjartare blenkjer visst aldri fjell
naar morgensol snjotinden gyller.
Fagrare raudnar visst aldri kvel
med» nut og skyflokar brenn som eld
og keveldsoli himmelen fyller.
— Nils Lavik.

Han hev vore ein av dei Vestlandsdalarne som hev vore lite kjend. Avgjøymd ligg han, og langt inne millom fjelli.

Men hev du fyrst teke til aa verta honom var, er han ein slik som du seint tykkjest verta ferdig med. Fyrst den velduge naturi! Sjeldan skal du sjaa noko so storfelt. Dei flogbratte fjelli reisar seg skyhøgt yver deg naar du fer etter vegen.

Ville urder med tusental av kjempesteinar nedanfyre fjellfoten. Dei bratte lidarne klædde med lauvskog og barskog; og so »Langesløra«, den 6-7 mil lange elvi som smyg nede i trongaste dalbotnen. Stundom ligg ho og dormar og veit ikkje anten ho skal ganga til vinstre eller høgre fyr dei smaa skogkladde holmarne; og stundom slepper ho seg i lause lufti utfyre stupbratte berget, so vatsgovet driv deg um kjakarne, naar du fer etter vegen frammed. Her og der, lagar ho djupe, løyndomsfulle hyljar, der storfisken gøymer seg; eller og breidar ho seg ut paa vide flate sandgrunnar, der borni laugar seg dei varme sumardagarne.

I lange tider hev ho soleis fare nedetter dalen, lenge fyrr folk fann vegen dit. Trufast har ho male og bore saman stein og sand og jord, og lagt det fraa seg her og der til store øyrar, der folk sidan fekk husetja seg.

Og det er lenge sidan dei fyrste kom.

Det var den tidi dalbotnen var tilvaksen med skog; og bjørnen, ulven og andre udyr raadde grunnen, so folk maatte søkja til hellarar og andre liknande gøymslor aa halda til i. Her var han nok aa vinne med skogen, og seige var dei villdyri; men tapa laut dei nok tilslutt, so heimsens herre laut faa verta husbonden ogso der i dalen.

Og no sit Eksingedølerne paa gardarne sine uppetter dalen, ikkje rædde korkje bjørn eller varg; ja dei toler ikkje ein-gong reven i riket sitt. Er han so uvarsam at han synar nokon den brune pelsen sin, so er det nok feigdaferdi si han daa gjer, fyr gjev seg gjer dei ikkje fyrr han dinglar paa aksli daud. Hard spreng og klok aatferd maa nok til mang ein gong; men det nauvar inkje, dei er so vane med det der. Han mikkel lyt fira.

– Eg hev vore fleire gonger i Eksingedalen; men ikkje til øvste garden fyrr i sumar. Daa fekk eg sjaa honom i heile si lengd – ca. 5-6 mil.

Lang er han, men ikkje so mykje folk bur der etter maaten. Der er store vidder som høyrer til kvar gard fleire stader og ikkje lite langt millom gardarne.

Tri herad delar honom i millom seg, Bruvik nedst, Modalen og Eksingedalen i midten, og Evanger øvst. Ein kann merka det paa maalet og at det er ymse herad. Du er ikkje fyrr komen til Fosse – nedste garden i Evangerluten – fyrr du merka. Ævonga-maolet. Men at Eksingedølarne deler upp dalen sin soleis og let det vere »tri bikkjor um beine«, skynar eg ikkje. Var det ikkje betre at dalen var ein dal og eit herad? No, dette er berre tankar som ein utanum tenkjer det, og soleis fær ein difor verdsetja deim og. Men eg tykkjer det maatte vera meir naturlegt iminsto. Hardt maa det vera fyrr øvste luten til dømes aa kosta vegjerne i Evanger, og so ikkje eiga ein einaste meter med veg sjølve. Er det ikkje stormagtspolitikken berre i mindre utgaava slikt?

Det er synd aa segja anna enn at folk er smaanøytne, jamtyver daa. Det var so raakande soleis totte eg, det ein mann sa i sumar paa Gulbraa, øvste garden: »Hadde me havt veg upp til Nesheim«, sa han, »so skulde me vore so vel nøgde og fegne«. Dei var nøgde um dei fekk øvste vegenden burtimot halvannor mil fraa garden sin! Inkje giorde det sidan um dei laut bera hustimbret, tak-nævri, mjølsekkjerne, saltet og elles alt som til skal i eit hus heim til gards. Og kjøt og smør og ymst anna kanskje, som skulde sendast heimanfraa den same lange vegen. Det var ingen ting aa tala um daa, um dei hadde berre halvannor mil til dei naadde fram til køyrande veg. – –

No maa dei mest til Lavik. halvtridje mil umlag fyrr dei naar køyreveg; elvi, vatn og bratte hamrar stengjer. Og endaa trivst dei heime paa gardarne sine like godt, ja kanskje betre enn mange av deim som hev jarnveg, automobilveg, hestar og køyregreidor fullt upp, og attaat mykje varor til aa bruka køyregagnerne til. »Da e» nok mangt stort og gildt dar ute. Me hava frett da. Men eg hadde no ikkje vilja fara herifraa dalen kossor«, sa han Simen-Daoe paa Gulbraa. 0g mange fleire segjer visst det same.

Slike folk burde ein høgvyrda (ikkje med lange, dumme skaaltalor og skryt. Det ligg ikkje fyrr slike folk); men samfundet burde gjera alt det kunde med aa letta uppundar byrdi, som visst stundom vil verta vel tung. For slike folk hev verk i seg til aa byggja eit framtidsland dei. Var det ikkje høveleg at slike folk langt der uppe fekk eit høveleg »fjellbygdtilskot« t. d. um aaret? Ein burde iminsto gjera det ein kunde til aa berga deim, um mogeleg alle, fyr dalen deira og fyr landet vaart. Aa det hev vorte gjort fyrlite, er vel i røynde ein av dei djupaste grunnarne til at dei no sjølve hev late fraa seg mest alle fossarne til jobbarar, so kraftkjelda er i det store og heile spilt fyr dalen sine eigne ettarkomarar.

— Eg har høyrt fortalt um folket i slike fjelldalar, kva styrke dei eig og seigleik. Kven av oss vanlege folk vil ta ei 50-60 kg. paa ryggen og setja utfyre den mest stupbratte fjellbruni paa ski um veteren? Eller ganga upetter same bratte lidi paa ski med ei like stor byrda? Me vilde nok fyrr ganga paa fragtgodsen med det, og lata jarnvegsfolket og eimhesten greida det, me. Det var so mykje betre det.

Nei, du fær ikkje vera forhøvne paa slike plassar, iminsto ikkje sumarshalvaaret. Det vilde ganga ille um dei var det. Dalen kann nok kanskje finna døme paa folk som hev havt hug aa spara seg og gierne her vilja teke det, la meg segje noko paa moderne vis med arbeidet og stjornet. Men korleis hev det gjenge? Slike folk hev det gjenge attyver med. Dei hev anten lote gjeve upp eller so fare derifraa. Men mange slike trur eg ikkje der finst til vanlegt.

Vilje, trott og trauste tak lyt til. Det er gildt aa sjaa paa korleis sume kann arbeida. Dei hev slikt velsigna godt lag til det, og so snøggtenkte og paahitne i mange høve at eg mangein gong hev lote undrast. Utslaat-arbeidet i slike dalar skapar snøggtenkte folk. Eg kann godt skyna at dei paa slike stader tykkjest trengja noko mindre skuletid enn paa staden der borni ikkje får so god øving med tanken, i det daglege arbeidet. Her vil dei, um borni er med i arbeidet eller paa arbeidsstaden (og det brukar visst dei fleste) faa ei god upplæring i mangt, umedvitande, utan baade skulebænk og skulemeistar. Dei fær etter kvart uppøving i tankearbeid. Snarraaduge og gløgge folk veks der upp i slike dalar.

Eksingedalen her vore noko fyr seg sjølv. Og har er det framleides i mange maatar. Likevel kann ein merka mangt som tyder paa at »kulturen« et seg inn her og. Kaffien hev no visst vore brukt lenge. Det burde han sjølvagt ikke vore der ein hev fleire kyr og nyttar all mjølki heime. Slett ikkje tykkjer eg at han »Lars« skulde faa nokon heiderenlass paa stølarne. Men det fær han nok diverre jaa mange budeigjor no.

Og sigarettarne! Dei hev og vunne seg eit stykke upp millom fjelli. Det er vel dei velsigna handelsmennerne aa takka fyre der som alle andre stader at den apekatt-stikka hev funne fram. Gjev gutarne vilde senda henne i deim som dreg slikt heim til »de kirkestille dale!«

Og handorgli! Eller akordionspeli eller dragspeli eller kva namn dei hev daa! Eg vart baade undren og ille ved paa turen uppetter til Gulbraa i sumar, eg høyrde riksingi av eit handorgel i ei stova paa ein av øvste gardarne. Aaa, sende det paa elvi ein gong ho er skapleg stor! Kjøp so att ei retteleg god fela; det vil høva dykk. Og lat grammofonarne fara same vegen, um der er slike. Eg hev høyrt at unggutar som »hev vore i byen«, hev kome heim til dalen med slike kattalætor. De andre ungdomarne som ikkje hev røynt noko so stort som aa vera i byen eit halvt aar eller so, de burde bera slike maskinor utfyre ein av fossarne der heime, og attaat lova paa at slikt kram vil de ikkje tola uppe der millom fjelli. Slike tonar høver ikkje nokon stad; slett ikkje i ein dal som denne.

Nei, daa totte eg noko likare um det eg høyrde ein sundag i fjor sumar daa. Eg for nedetter dalen køyrande; og nett som eg svinga framum ein gard, møtte det meg ein spelande fin døla-slaat fra ei fela uppe millom runnarne. Hadde eg havt god tid, hadde eg vilja venta og lydt lenge paa den lunden; men eg maatte diverre avstad.

Felelaat fraa ein skoglund, eller fraa ein baat paa elvi, eller ein folketone sungen med dølar-røyst heime i lyden eller ute, er noko som høver. Det høyrer heime paa slike stelle og vil falla godt i den store »kyrkja« som heitar Eksingedalen.

Slike tonar maatte ikkje døy burt. Berre det ikkje hende!

I gamle dagar livde dei meir slikt millom folket, fortel dei gamle. Daa var det svært vanleg at baade unge og gamle song naar dei gjekk ute i arbeidet sitt. Antan dei so var uppe i lidi paa slaatt eller dei losta bork i bjørkeskogen eller hadde noko anna fyre seg. No minkar det med sovore, segjer dei, der som andre stadar. Men lel hev det vorte gøymt mange vakre tonar og visor der burte; tonar og visor som visst aldri vil døy.

Og forteljingskunsten og soge-framsegjingi daal Korleis hev det ikkje vore med det. Der hev vore mange som hev kunna fortalt. Godmor og mor, godfar og far tok seg mangei stund til aa fortelja til dei unge. Der vanka sogur um huldrer og tuftekallar, um jolereidar og andre store umframtfolk. Og sogor um bjørn og varg, ørn og rev som laut bita i graset fyr dei seige veidarane. Og forteljingar um merkelege folk som hadde livt, og store hendingar. Desse sogor prenta seg inn i dei smaa; og dalen og livet der vart det kjæraste dei visste paa jord. Det er difor ikkje so rart der hev vakse upp mange som hev vore hugheile naar det gjaldt heim og land.

Folk hev med retto set stort paa heimen og dalen sin. Dei hev ikkje magta aa riva seg lause herifraa, jamvel um mangt som glima, stod ute og drog og venta. Dei her livt heime og gjeve avkall mangeingong paa æra og stordom; men hev i staden vakse so mykje meir umetter, det folk til vanleg no hev korkje tid til eller tanke fyre.

Det var soleis ei preik fyr meg i sumar eg gjekk neda paa dei fine bøarne paa Gulbraa saman med han Simen-Daoe (David Gulbraa), den eldste mannen paa garden. I alt hans snakk skein det fram kjærleiken til garden. Han saag paa kvar flekken som noko stort og heilagt, noko som han aldri hadde vilja bytt fraa seg og dei han rekner til sine. Og endaa er Gulbraa ein gard der det korkje veks noko skog aa kalla, eller mognast korn paa. Det ligg for langt til fjells.

Han hadde livt i umlag 75 aar der uppe. Hadde teke mangt eit tak og stende ute mang ei frostrid; men spør honom um han hadde vantrivst! Han var so glad i Gulbraa at eg maatte verta det og. Ikkje hadde han gjenge noko skule som er aa nemna; Men lel hev eg aldri høyrt nokon
»lærd« mann kunna fortelja og ordleggja seg som han.

Og heller ikke hadde han hutla burt minnet sitt karen. Han hadde mangt aa fortelja, som ikkje hadde hendt dette aaret.

Det er aa vona at dalen vil vera ein egte norsk dal. At folket vil finna det dei treng der uppe millom fjelli framleides, at ikkje »kulturen« fær fyr godt fotfeste, og at folket vert verande der og verkeleg trivst der som fyrr; daa vil dei una og finna si lukka.

Severin Blindheim.

Snøvinteren 1962 – del 5

I dag for 62 år sidan, snøvinteren 1962. Del 5, den siste.– her er del 4-2 – oversikt

Bilete: Faksimile frå Bergens Tidende «Stor plass er det ikke til møtende trafikkanter når bussen gir seg på tur oppover dalen.»

Så til slutt, etter all syting om milevis av snø og elende, denne sprudlande heseblesande reiseskildringa Bergen – Eksingedalen tur-retur. Så langt kom ekspedisjonen ikkje, kanskje ikkje lenger enn halvmila, opp mot Høvik. BT melder dagen før at vegen er steng av snøras der. Tidsbilete: Brua over Bolstadstraumen er endå ikke komen og det må båt til, Jåbæken (brua kjem halvanna år seinare). Vegane er smale og nifse, då som no. Eidsfjorden er ikkje tilfråsen denne vinteren, så på heimveg prøver dei seg på rutebåt Eidslandet – Bergen, men lukkast ikkje.
Reseskildringa sto å lese i Bergens Tidende 15. februar 1962 og er signert Pete:

BUSS PÅ AVVEIE
«Å dra til Eksingedalen i tider som disse er opplevelsesrikt og dramatisk som en Afrika-safari.
Først bestiller man telefonvekking kl. 05.30, som absolutt ikke er det riktige tidspunkt å krype ut av dynene på. Så farer man gjennom en morgenstille by til Vossen 06.35, som heller ikke er et avreisetidspunkt å skryte av. Ingen jernbanerestaurant åpen, ingen skiekspedering. Bare ta med pikk og pakk og slå deg ned på røykjarar.
Saktens kan man finne mer imponerende kjøredoninger enn dem man ser når man stiger av på Dale og løser billett til «så langt det går an a kjøre opp Eksingedalen». Men maken til bussrute! Her skulle man hatt med en fin engelsk frøken med lorgnett og det hele, hadde hun ikke fått dånedimpen før måtte det være når bussen på hålken fór fram på berghyllene ut Bolstadfjorden. Man kikker lett interessert ut bilruten – og oppdager plutselig fjorden dypt der nede. Rett under bilhjulene. Her gjelder NSB-ordene Legg deg ikkje ut.
Ved Strømme er det veis ende. Sjåføren stikker motorvarmeren i kontakten og låser bildøren. Så stiger man ombord i M/K «Jåbæk» som velvilligst ruser opp nok til at båten siger gjennom strømmen fra sandtakene på vestre til sandtakene på østre side.
Ny buss, samme sjåfør.
På Eidslandet er det full stopp. Ras er gått oppe i dalen, og dessuten er en brøytebil ventendes nedover dalen. Og når en bil er på vei nedover, er det ikke gjørlig å la noen kjøre oppover. Ventetiden fordrives på butikken, eller på kaien, hvor man kan fritte siste nytt fra denne ungkarenes dal: i øverste del av dalen er det knapt en eneste ungjente igjen.
Den nye bussen er klar til start. Denne gangen er det en kombinert laste- og passasjervogn og vi sitter seks passasjerer foran. Alle er vi som en familie, og av en eller annen grunn vet alle at vi kommer fra avisen, jungeltelegrafen går fortere enn det tyvende århundres landeveistrafikk i Eksingedalen.
– Du slepp å overdriva når du kjem i Eksingedalen!
Replikken kommer lunt fra en bonde, og er myntet på snømengdene. Vi er nådd opp så langt at sjøtrekken ikke når lenger, de gamle har alltid hatt et sikkert mêd på det. Veien er smal når du farer den sommersdag, nå er det såvidt det er plass til vognen, og fotografen er stø på at det ikke er nødvendig å bruke rattet, bilen kan ikke annet enn følge sporet i den dype grøften. Han ber sjåføren om å stanse, for å få tatt et bilde, men så er det ikke plass til a komme ut døren, og sjaføren må finne et mer høvelig sted!
Folk står på stiger eller på takene langs veien og måker snø unna. Tung, våt snø som saktens kan bryte ned tak om det kniper. Et par steder har snørasene slått sprekker i tykke jern-betongplattinger over døren.
Eksingedalen er sannelig et syn for turister, med de ovbratte fjellsidene lutende og snøtunge utover, med ville elven i hissige kast, mellom steinene. Men det er vanskelig a holde øynene fra veibanen.
Stopp!
Et kjemperas har gått over veien, og det står klart at her går dagen med på å brøyte. Passasjerer og sjåfør tar et raskt og sakkyndig overblikk. Her er intet annet å gjøre enn å ta bena fatt. En kilometers vei lenger fremme er det telefon, og her kan stedets drosje kalles ut. Sjåføren er ute på snømåking et annet sted der det er kritisk, men han kommer da, med en stor amerikaner som bykser som en olm stut på glatten.
Trass i piggkjetting og mange hestekrefter under panseret kan heller ikke drosjen klare seg mot naturens luner, i en kurve bærer det inn i brøytekantene for full speed. I Eksingedalen er det ingen Falken man kan slå på tråden til, men passasjer og sjåfør greier brasene. Donkraft og muskelkraft er alt som skal til for å få vognen inn på veibanen igjen. Skal man ned dalen en kveldstund utenom rutetidene, er drosje eneste muligheten.
Men kjøring utenom all vanlig trafikktid er problematisk, i mørket dukker det opp en møtende, kjempestor lastebil, fylt til esingen med kraftfor. Hva giør man i vintermørket? Drosjen rygger. Har De prøvd å rygge med en bil mellom to brøytekanter i stummende mørke? Til det trengs gode nerver og en dyktig sjåfør.
I Eksingedalen har man begge deler, og bakover bærer det mens lastebilen følger på med fulle lys for a hjelpe på, slik at man kan se veien. Men om det nå har lavet ned med snø over dalen, så har naturen vist sin underfundighet på annet vis: Den trange fjorden inn til Eidslandet er så godt som isfri, og ved kai ligger rutebåten og skal gå neste morgen kl. 5.
Aha, så kan man gå ombord å få seg lugar og sove seg fram til byen? Å langtfra. Selv om det er tidlig på kveld har trisen gått til køys etter en lang dag, og med en liggende trise er det lite a gjøre, kaptein og styrmenn står hjelpeløse, og det er bare a rusle på land igjen.
Men den store opplevelsen, den fikk vi neste dag, da bussen slingret seg fram på holken fra Eidslandet til Stamnes: En shoppingveske midt på veibanen!
I Lars Hillesgate ville slikt ha skapt panikk, men det skal mer til for at en sjåfør på Eksingedalsruten mister fatningen. Han bare stopper bussen og vesken blir brakt inn i bussen. Selvsagt er det, hva vi byfolk ikke har skjønt, et signal til sjaføren om a ta med vesken til nærmeste handelsmann, der den kan bli fylt med kaffe og sukker og annet til kroppens vederkvegelse.
Vi har meget å lære på Eksingedalsbussen.
Pete.»

Det vesle dalføret i vest klarer seg. Folk klorar seg framleis fast mellom bratte fjellsider. Gjennom metervis av snø kjem dei unge ut med nyskjerrigper-prisar og anna ballast andre kan misunne dei!

Denne artikkelserien har eg tenkt på i mange år. Eg har skrive den fortløpande, og har sett meg sjølv frist i slutten av kvar del for når neste skulle komme. Datoane delane er posta på har eg prøvd å knytte opp mot datoar ting skjedde for 62 år sidan – i 1962. Arkivet til Bergens Tidende har vore uvurderleg. Eg har og vore innom NB’s avisarkiv for Bruvik. Den gode huksen til storebror Ragnar har vore til hjelp. Det har vore veldig kjekt med tlbakemeldingar, ikkje minst dei med utfyllande info, takk Ingvild, Grete og Åshild.
Og takk til de som har helde ut og streva dykk igjennom hele «Snøvinteren 1962».
Februar 2024 – Kåre Trefall

Innlegget på Facebook

Snøvinteren 1962 – del 4-2

I dag for 62 år sidan, snøvinteren 1962. Del 4-2 – her er del 4 – oversikt – her er del 5

Bilete: Brøyte-bulldosaren i aksjon. Fotoet er utlånt av Ingvild Brønstad

I går fekk eg nokre fantastiske bilete frå Ingvild Brønstad. Dei høyrer egentleg heime i forrige del, «framhaldssoga del 4», men sidan eg ikkje hadde dei då, kjem det no her ein «del 4-2».

På Nesheim budde eit fransk par vinteren -61/-62. Dei var der for å forske på: å bu fjernt fra sivilisasjonen, å oppleve norsk vinter, å studere praktisering av gamalt bygdehandverk. På rett plass?
Ho var svanger og vegstenginga kom brått på. Baby- og ski-utstyr låg i Bergen. Planen hadde vore Kvinneklinikken der. No måtte jordmora i dalen, Frida Haugen, tilkallast. Ho tok seg på ski frå Haugen og opp til Nesheim, borti ei mil, der ho tok imot eit velskapt gutebarn den 28. januar. Dottera til Frida, Grete, hugsa at more måtte avgårde, og at folka nokre år seinare kom på besøk for å takke.

Den eine weaselen med tilhengar – jula er «påkledde» med ski.. Foto utlånt av Ingvild Brønstad

I fleire periodar var vegen stengd også i nedre halvdelen av dalen på grunn av snøras ved Vetlejord og Høvik. Weaslane måtte trå til der også, då for å frakte varer frå så-lang-bil-kunne-kome og opp til butikken på Lavik.

Brevet som Eksingedalen bondelag sende til vegkontoret sist i januar førte ikkje til noko. Fyrst etter at Bergens Tidende hadde fleire omtalar av forholda i dalen, spesielt 5. og 10. februar, kom det «tilbakemelding», då via BT intervju med vegsjef Olav Kvåle 5. og 12. februar. Det siste førte også til BT leiaren 15. februar.

Dei to weaslane utanfor butikken på Lavik. Foto utlånt av Ingvild Brønstad

Men ellers skjedde det ingenting frå vegmyndigheitene si side. Folk måtte greie seg som best dei kunne fram til vårsol i bakkane blenkte og brøyting sist i mai.

Overingeniør Ingolf Glambek testar nybrøyta veg i drosja til Johan J. Flatekvål. Ingvild med mor og bror er med. Foto utlånt av Invild Brønstad

22. februar skriv Johannes A. Lavik eit brev til avisa. Der takkar han «gode hjelparar» og nemner spesielt Evanger kommune med støtte til weaslane, og Bergens Tidende som hadde skrive om kor ille forholda var. Spesielt leiaren 15. februar der avisa tok folket i Eksingedalen i forsvar overfor vegmyndigheitene.
Dei to weaslane var etter at dei var framme på Gullbrå 13. februar i drift i omlag halvannan månad. BT melder 27. mars at dei har måtte instille.

Avslutningen, del 5 – reiseskildringa «Buss på avveie», kjem som tidligare annonsert 15. februar.

Innlegget på Facebook – her er del 5

Snøvinteren 1962 – del 4

I dag for 62 år sidan, snøvinteren 1962. Del 4 – her er del 3 – oversikt– her er del 4-2

Bilete: faksimile av Bergens Tidende si heilside frå Eksingedalen 10. februar 1962.

Dei to weaslane som kom til dalen var heimehøyrande i Hordaland Infanteriregiment nr. 9. Det var Evanger kommune som bevilga pengar slik at dette vart mogeleg.
Weaslane greide å kome seg opp til Gullbrå tysdag 13. februar med god trakke-hjelp frå bygdefolket. Køyretøya kom til å gjere stor nytte der dei arbeidde «både dag og natt». Slakt kunne køyrast ut, kraftfor inn. Etter kvart blei brauta etter dei også god til hest og slede. Den gjekk ofte snarvegar, som på Trefall over bøane og isen på Trefallsvatnet.
Men det røynar på. 24. februar rapporterer BT: «Det har vert ganske stor påkjenning på weaslene. I den første tiden da snøen var løs og kram, hadde man flere tilfeller der beltene ble vrengt av. En av vognene har også fått ødelagt en gearboks på grunn av den harde kjøringen, men en ny gearboks er sendt oppover. Blir det bra var et par-tre dager fremover, skulle det være råd få kjørt opp en ganske god weaselvei. Som følge av at man øverst i dalen har fått forbindelse med omverdenen har det vert en hektisk slakting på gårdene for å få kjøttet til byen mens det var anledning til det. Det har vart rene akkordarbeidet.»

Så til vegkontoret sitt syn på maset om å få brøyte oppigjen det bortgømde dalføret. Dette blei tydeleggjort i intervju med vegsjef Olav Kvåle i Bergens Tidende 12. februar:
«Hva med Eksingedalen som er isolert?
Det er umulig for oss a brøyte denne veien, og det burde folk i dalen forstå, sier veisjef Olav Kvåle til Bergens Tidende. I slikt et vær kan veien dessuten fyke til i løpet av 10 minutter. Derimot er det mulighet for at når det begynner å våres, at vi gjør et forsøk. Brøytingen vil i hvert fall medføre store omkostninger. Bare å ta opp veien over Haukeli, der det vanligvis i mai er to-tre meter snø og etpar fonner pá 10 meter, koster oss 50-60.000 kroner, og det har mangen gang hendt at snøfreserne måtte snu og begynne fresingen tilbake igjen. Hadde vi enda hatt en hurtiggående snøfreser kunne vi forsøkt den i Eksingedalen. Men ett er sikkert, det nytter ikke med bulldozer slik situasjonen er nå. Snøfreser er det heller ingen hjelp i, og jeg kan ikke skjønne at folk i dalen kan tvile på vår overingeniørs uttalelse om at det ikke nytter. Det er klart at vi ikke kan kaste 20-30.000 kroner av stats- og fylkesmidler ut av vinduet. Det er mange andre steder der det er blokkert, men vi får ikke noe ramaskrik for det.»

Leiaren i BT 15. februar tykkjer vegsjefen er litt vel hard:
«Utkant-Norge.
Norge er et barskt land å leve i. Vi blir så ofte minnet om det.
Vi tenker ikke da på klager over at feks. veivesenet i denne by ikke kommer fort nok ut med plogen en morgen etter en snørik natt, eller at det kommunale vesen forsømmer å strø når gater og veier plutselig blir speil-glatte på få timer. Det kan være ille nok, og føre til mange forstyrrelser i trafikken, til fortredeligheter og kanskje uhell.
Men det er nå likevel for lite a regne, sammenliknet med det som må tåles av folk i utkanten, i av-dalene og inne i fjordene eller ute ved kysten når storm og uvær setter inn. Det går på liv og helse løs. Komfort og velferdsstat nytter det ikke å tenke på i slike situasjoner. Det gielder først og fremst å overleve, komme igiennom vanskene med liv, helse og eiendom i behold.
Disse betraktninger har særlig adresse til den uvars- og snø-vinteren vi har hatt. Hver dag bringer nye og lite hyggelige meldinger om nye ras, nye vei-sperringer, nye innesperringer av snømassene. Vi misunner ikke de to karene som sitter innesperret i 1700 meters høyde på Haukelifjell, eller under livsfare kjemper seg fram i uvær og blest til Snønut for at vi som sitter lunt i vår stue, skal få fjernsynet inn.
At vi med god grunn kritiserer fjernsynssendingenes ringe kvalitet, eller at de helt uteblir, er en annen historie som ikke hører med her. Men vi beundrer de to karene som nådde fram til Snønut, og den ensomme damvokter som dag etter dag også denne uværsvinteren tar seg fram over fjell og vidder for a kontrollere og etterse Bergens elektrisitetsverks damanlegg inne i Samnanger-fjellene.
Vi tenker også på folk som sitter mer eller mindre innesperret av snømengdene eller snørasene i Eksingedalen, på Veitestrand eller andre bygdelag som er avskåret fra omverdenen. Det skorter på mat til folk og fe. Eller det er i hvert fall meget vanskelig å komme fram til kjøpmannen for å hente forsyninger, – å levere noe av egne produkter dit er ikke til å tenke på når vinterstormen uler og snøen ligger et par meter dyp på flat mark.
Når slike steder får vei til bygds, blir det sagt at en ny tid har gort sitt inntog, aldri er gleden større i en bygd enn den dagen nyeveien er åpnet. Endelig får de følelsen av at også de er fullverdige medlemmer av samfunnet med noenlunde de samme goder. Forpliktelsene har de jo alltid hatt, det finnes ikke den avdal skattevesenets lange arm ikke når fram til.
Men Kong Vinter kullkaster de fagre sommerdrømmene. Veien stenges, og hvis veivesenet så sier at det ikke betaler seg å brøyte opp, får en vente til «vårsol i bakkane blenkjer». Der er ikke så få tilfeller hvor situasjonen er slik at menneskemaktene kommer til kort, selv det største og kostbareste utstyr må gi opp for naturkreftene. Så er bygden satt tilbake til den fulle isolasjonen igjen.
Snøtyngdene i vinter har vært verre enn noen kan huske. I Eksingedalen som hører med til de bygder som har fått vei de senere år og nå er blitt asperret – har de ikke hatt en slik snøvinter på 70 år. Det forteller meget om situasjonen. Det er forståelig at det ikke er lett å overmanne disse snømassene og skaffe farende vei. Vi vil ikke kaste titusener ut av vinduet, sa visstnok en veiingeniør forleden dag. Vent til våren, så skal vi prøve å brøyte. Dermed skulle samfunnet vare ferdig med den saken. De innestengte får ordne seg som best de kan, eventuelt med noe help fra kommunalt hold.
Men skal vi slå oss til ro med at veivesenets dom er endelig og inappellabel, at det alene skal avgjøre samfunnets innsats? Dette er et spørsmål av prinsipiell interesse, det er ikke bare en veisak. Kan der gøres noe for å helpe utkantnordmenn? En kan selvsagt si at folk i Eksingedalen, på Veitestrand og en rekke andre steder, i århundrer har levet – og greiet seg bra – uten vei, uten samband, innestengt i ukevis vinter etter vinter. Det er riktig. Men det kan ikke hindre at vi i teknikkens tidsalder også tenker på disse bygdene. Så ofte sies det at vi ikke må gjøre Norge mindre. Vi må gi også de som bor i utkantene levelige vilkår. Nettopp derfor skal vi ikke gi opp og stille oss avvisende hvis der kan være muligheter for hjelp. Det får simpelthen våge seg om det koster noen kroner å skaffe fram en weasel-bil eller andre trafikkmidler. Bare et vennlig ord, uttrykk for at en forstår vanskene, kan også være en hjelp. Men vi må ikke avvise dem.»

Sundag 14. januar var siste rutebil i tunet på Gullbrå. Måndag 21. mai kom neste. Over 4 månadar hadde gått. Dei viktige weaslane heldt det gåande omlag ein månad, frå midt i februar. Ein buldosar brøyta vegen frå innafor Lavik og opp dei 2 mila til Gullbrå på nokre dagar. Den var framme laurdag 19. mai.
Endeleg hadde det vorte rekningsvarande å etterkome brøyte-maset frå det vesle bortgøymde, eller var det botgløynde, dalføret.

Del 5 av «Snøvinteren 1962» kjem 15. februar med den elleville reiseskildringa «Buss på avveier», pluss litt tileggsstoff. Det blir nok den siste.

Innlegget på Facebook – her er del 4-2

Snøvinteren 1962 – del 3

I dag for 62 år sidan, snøvinteren 1962. Del 3 – her er del 2 – oversikt – her er del 4

Bilettekstar, faksimile frå Bergens Tidende:
1) Seks år gamle Kåre Trefall kan stå på tunet og gladelig nå opp til inntaket for de elektriske installasjonene. Farlig er det ikke, for gården mangler strøm.
2) Ti trinn i snøen har vi ned til døren i floren, sier Håkon Trefall.

Framanfolk i tunet! To bykarar står og snakkar med far, den eine har eit fotoapparat i snor om halsen. Dei er frå avisa Bergens Tidende. Dei er på reportasjetur.

«Ja det er ille tilstandar i dalen» seier han med notatblokka. Far er eining. «Det blir mange tunge skiturar ned til åpen bilveg. Ned med smør, heimigjen med proviant frå samvirkelaget. Tre mil tilsaman». «Og så balar eg med all denne snøen seint og tidleg. Ti trinn ned til flos-døra. Og så blæs det så fort igjen». Han med fotoapparatet tek bilete. «Veret har roa seg nokre dagar no. Det er omlag to og ein halv meter snø på flatmark», fortel far. «Straum og telefon har vore borte sidan uværet. Fleire stadar med nedslitne leidningar så det vil ta mange dagar før alt er reparert». Eine bladmannen fortel: «Lars, ein eldre kar me snakka med på Nesheim, trudde at så store snømengder har det ikkje vore sidan 1892, då var det 4 meter på flaten og 28 trappetrinn ned til ei kjelde her på Trefall» (dette var Lars J. Nesheim, fødd 1879).

Han med fotoapparat lurer på kva eg heiter. Han vil ha eit bilete av meg på fonna ved bislaget. Der rekk ein liten gut fint opp til strauminntaket. «Me får håpa straumen ikkje kjem att i løpet av fotoseansen» ler far, der eg stiller meg opp og heldt rundt straumleidningane. Eg håpar far hadde kontrollen!

«Me må fram med både oljelampar og primus. Me har no framleis den gamle vedkomfyren då. Det balnaste med straummangelen er at vasspumpa ikkje går!» fortel far. Eg hugsa at vasspumpa, ei stempel-pumpe, hadde ei lur løysing. Ved å hekte av reima til pumpemotoren og setje eit sveive-handtak på svinghjulet, kunne ein hand-pumpe. Etter ei god økt sa det klikk i trykkbrytaren og tanken var full, og det var igjen vatten til både menneske og dyr. Eg hugsar me ungane måtte bidra med sveive-økter, men då var eg nok litt eldre.

Tilbake til bladkarane. Far klaga på kraftfôr-mangel. Og så denne vegingeniør Glambek som påstår at det ikkje går an å brøyte med bulldosar. «Det er berre tull» seier far, «det er nok det at me er for små og ubetydeleg».
Men no må dei vidare. Dei skal til øverste garden Gullbrå før dei returnerer til byn. Eg ivrig inn til mor for å fortelje at no kom me nok i avisa både far og eg! Ho likte ikkje det med straumleidningane. «Det må du ikkje finne på å gjere att».
Så var det berre å vente på avisa! Eg gledde meg!

I det siste hadde det vore mykje trafikk forbi av folk på ski frå dei øverste gardane. Smør-levering og proviantering. Herman Gullbrå er landpostbod på ski og kjem med post frå postopnar Anton på Lavik.
Eldstebror Ragnar og nabogut Svein går på ski dei fire kilometerane det er opp til skulen på Ekse. Johan J Gullbrå er lærar.
Spennande dagar for ein 6-åring!

Skal seie eg var ivrig då Herman kom med avisa nokre dagar seinare. Mor las høgt og eg såg på bileta. Det hadde blitt ei heilside. Mor tok vare på denne sida, fint samanbretta og stikke inn mellom sakene hennar borti skjenken.

10. februar kjem Bergens Tidende med reportasjen frå turen i dalen. Forsida: «Stemningen amper blant de isolerte i Eksingedalen», ei heilside inne i avisa: «Kritisk for oss om vi nå ikke får veien brøytet»

Smakebiter frå avisa:

«Også andre steder på Vestlandet er isolert, men forskjellen er den, sier folk i dalen, at når nå verste uværet har gitt seg, er det spørsmål om dager når alle disse stedene har fatt sin veiforbindelse igjen. For Eksingedalen derimot, er stillingen meget alvorlig på lengere sikt: Dersom det ikke blit tatt et krafttak nå, vil veien til toppen av dalen utvilsomt bli liggende blokkert helt til Jonsok».
«Store verdier står på spill, kraftfôrmangel gjør seg gjeldende, og slaktedyrene står pá båsen langs hele dalen uten at man kan få dem levert. Siden veien ble ført til topps i dalen for vel to år siden har det funnet sted en hel liten omveltning av livsformen i denne bortgjemte dalen, og her ligger også en av årsakene til at man nå er så ille ute etter at snøværet kom overraskende på folk»

«Jeg målte en snødybde på 2,31 meter på flaten forleden, før regnet satte inn, forteller gardbruker Norvald Nesheim, som foretar meteorologiske observasjoner, til Bergens Tidende. I dag er det «bare» 2,23 meter. Vi var forresten så heldige at vi fikk en kraftforladning kjørt opp siste dagen før veien føk igjen. Men siden vi fikk vei hit opp er det slutt med å ha store lager av kraftfor og husdyrholdet er også for en stor del lagt om, slik at folk nä gjennomgående holder flere beist. Nå spøker det for mange å skaffe kraftfor, og det er så sin sak å bære kraftforsekkene milevis. Hest kan vi ikke bruke heller, det er ikke å tenke på slik forholdene er nå. Og oppetter dalen står slaktedyrene på båsen. Ikke kan vi få slaktet dem og levert skrottene, ikke kan vi få dyrene til bygds. Fylket må gjøre noe. Veien gjennom Eksingedalen er nå blitt fylkes- og hovedvei. Vi finner det da rart at ikke fylket kan ta på seg a få veien brøytet. Det kan ikke være riktig som det er sagt at man ikke kan gå i gang med kraftig redskap som bulldozer og snøfreser. Bulldozer har vart brukt før.
I dag er ordnigen den at fylket leier billagets bil med plog. Men fremdeles er det slik at all måking må utføres av bygdens folk. Gang på gang må folk mannsterk ut for a måke snø på veien.»

«En utvei må der finnes på denne situasjonen vi er oppe i, sier Johannes Gullbrå, en av dalens kjente menn.
Vi har også vært inne på tanken om å prøve få oss en weasel til den mest nødvendige transport. Men skal vi klare oss, må vi ha en helårsvei her oppe. Selvsagt kan vi lagre kraftfôr om høsten, men det krever en stor investering. Før kunne vi kjøre med hest, nå er snøen så dyp og løs mellom plogkantene at det ikke nytter. Og etter at mange har skaffet seg traktor, er det gamle og utslitte hester igjen. Det er sikkert at det ikke er greit å være bonde i Eksingedalen i dag. Vi kan ikke klare oss uten noen forbindelse. I ytterste konsekvens er stillingen den at vi må be myndighetene om å lose oss ut, slik at vi kan evakuere stedet, sier Johannes Gullbrå.»

«Det tør vare klart at veimyndighetene ikke har opparbeidet seg noen velvilje i Eksingedalen.
Med bare plog går det ikke lenger, og fylkesveikontoret har gitt blankt avslag på a komme med tungt materiell. Vi skjønner ikke riktig sammenhengen. At ikke veien har vart brøytet akkurat under uværet er en grei sak, men vi er usikker på tiden fremover. Men det er en selvsagt ting at fylket må brøyte fylkesveien.»

Bladkarane som hadde vore på tur i dalen var Kjell Pedersen og Sverre Mo (foto).

Det gjekk rykte om at det skulle koma to beltekøyretøy, såkalla weaslar, som skulle prøve å ta seg frå Lavik og oppover dalen. Det viser seg at Evanger kommune hadde leigd to weaslar med tilhengar. Helga 10.-11. februar greidde dei å ta seg opp til Nesheim. Dei sokk nedi på buken i den lause snøen, så ein måtte mange stadar hjelpe til ved å måke og trakke braut. Vidare oppover frå Nesheim gjekk det seinare. Eit problem var og at brauta fauk igjen bak dei. Etter kvart blei både brauta dei laga, og desse weaslane svært viktige for å få fram kraftfôr og andre forsyningar til gardane. Og ikkje minst i det å kunne køyre slakt og andre gardsprodukt, i hovudsak smør, ut av bygda.

I Bergens Tidende 12. februar langar vegsjefen ut mot brøyte-maset frå Eksingedølane. Meir om dette, og om BT’s leiarartikkel 15. februar som tek folket i dalen i forsvar, i ny artikkel 12. februar.

Innlegget på Facebook – her er del 4

Snøvinteren 1962 – del 2

I dag for 62 år sidan, del 2 – her er del 1 – oversikt – her er del 3

I del 1 forlet me eit innesnødd lite dalføre vest i landet.
5. februar er fortsatt øverste halvparten av dette dalføret innesnødd.

No i del 2 let eg hovud-forteljarane være avisa Bergens Tidende, saman med brevet Johan O Gullbrå frå øverste garden skriv til avisa. BT dekkkjer «Eksingedalen snør ned» godt, og som me skal sjå seinare, blir dei ein god støttespelar for dei innesnødde.

5. februar beskriv Bergens Tidende situasjonen slik:
«Omlag hundre menneske i øvste delen av Eksingedalen har vore innestengde av snø over ei veke, og dei fire øvste gardane er dessutan utan telefon på grunn av linebrot. Det er heilt på det uvisse når vegen kan brøytast opp att. Frå dei øvste gardane er det 20 km ubrøytt veg fram til forretning og bussamband, og snøen er så laus og djup at dei ikkje kan koma fram med hest og slede. Alt som trengst på gardane må berast fram i ryggsekk, og for dei som bur øvst i dalen vert det ein tur til fots på 40 km i høg snø når del skal på innkjøpstur.
Gardane Gullbrå, Ekse, Trefall og Brakestad har dessutan vore utan telefonsamband sidan onsdag, og dessutan har straumen vore borte nokre gonger over heile dalen.
Folket i dalen karakteriserer situasionen som desperat, og Eksingedalen Bondelag har sendt eit skriv til vegkontoret med bøn om hjelp.»

I brevet frå Johan O Gullbrå får vi eit godt innblikk i forholda dei innesnødde balar med. Han foreslår også ei enkel løysing:
«Då brøytebilen laut gje tapt, var brøytekantane to meter høge, og no er vegrenna fylt av laus fokksnø i opptil 2.5 meters høgd. Det er såleis uråd å koma fram med hest og slede. Når vegen før om åri har vore stengd, har det vore vanskeleg à koma fram med hest og slede, men denne gongen er det særleg ille, fordi fokksnøen kom sa brått at ein ikkje fekk råd til å trakka han hard etter kvart som han kom».
«Det har vore ein dårleg sumar med lite og dårleg fôr, og dei fleste treng difor å kjøpa meir kraftfor og høy enn vanleg. Hjå einskilde gardbrukarar er det alt slutt på kraftfôret av di uveret kom så brått at dei ikkje fekk tid til a få heim noko før vegen var stengd.»
«Dersom nokon skulle verta sjuke på dei avstengde gardane, er det uråd å få dei på sjukehus.»
«Det ville vore ei lett sak for ein bulldozar eller ein snøfresar å ta vegen oppatt.»

Bergens Tidende tek opp «dei innesnøddes problem» med ansvarlege vegmyndigheiter:
«Bergens Tidende har lagt saki fram for vegsjef Olav Kvåle som seier at med dei katastrofale snømengdene som det har vore den siste tidi, er det uråd å halda vegen open. Det vert og for dyrt å frakta inn snøfresar eller bulldozar til staden, og slik veret no er, kan vegen fyka til att på få minuttar.
Overingeniør Ingolf Glambek, peikar på at vegstellet ikkje har meir enn to snøfresarar, og dei er opptekne pá dei store vegane. Vegen gjennom Eksingedalen er dessutan for smal både for bulldozar og snøfresar.
Tilhøvi i vinter er så vanskelege at fleire dalar må finna seg i å vera utan veg. Naturmaktene er for sterke. Det er synd i dei det går ut over, men det er ikkje noko å giera med det, seier overingeniør Glambek. Når kan me så venta at vegen vert opna att? Det er det umogeleg å seia noko om. Når brøytekantane er så høge som to meter er det ikke råd for snøplogen å kasta snøen over. Det einaste vi kan gjera er a venta på at snøen skal roa seg litt, slik at vi kan få snøen over kantane, seier overingeniør Ingolf Glambek.»

Ikkje mykje trøyst for dei innesnødde her. I Myrkdalen, eit dalføre litt aust for Eksingedalen, som også snøa igjen på same tid, blir vegen opna att med bulldozar 1. februar, utan at overingeniøren nemner det.

Bergens Tidende fyl opp med reportasje 10. februar. Ein dag eller to før var journalist og fotograf på tur på ski frå Lavik og dei 2 mila opp til Gullbrå.
Hovudoppslaget på framsida blir: «Stemningen amper blant de isolerte i Eksingedalen». Inne i avisa er ei heilside med overskrifta «Kritisk for oss om vi nå ikke får veien brøytet».

Heime tok mor vare på denne heilsida, fint samanbretta blant sakene hennar. Ikkje minst fordi det her var bilete og omtale av både far og meg.

«Framhaldssoga del 3» tek for seg dette besøket frå «verds-pressa» – og kjem her 10. februar, 62 år etter.

Ein liten smakebit frå BT, forfatta av journalist Kjell Pedersen (reine poesien):
«Over de mange moene under de stupbratte fjellene går karfolket tungt og sikkert på stier med kraftforsekkene på ryggen. En og annen er snauere på foten men så er han også på langfart og skal flere mil ned til bygden for a hente lettere varer som sukker og kaffe. I gamle dager måtte man proviantere vår og høst. Men så kom maskinalderen, levemåten ble lagt om, og man kunne bare slå på tråden og få varene sendt på døren. Men maskinalderen fikk kort levetid i Eksingedalen. Nå er det menneskekraften som må til.»

(Del 4 kjem 12. februar og handlar om då dei insnødde fekk kjeft av vegsjefen, og om ei midlertidig løysing.)

Inlegget på Facebook – her er del 3

Snøvinteren 1962 – del 1

Biletet: «Bilvegen» mellom Trefall og Ekse. Faksimile frå Bergens Tidende 10. februar 1962.

I dag for 62 år sidan, del 1 (oversikt) her er del 2

Innerst i ein fjordarm vest i landet skjær eit kronglete smalt dalføre seg 5 mil austover i fjellheimen. Menneske har klora seg fast her i uminnelege tider. Siste gongen etter at Svartedauden fyrst hadde lagt dalen aud. Fattige hardtarbeidande bønder. Mange dreg til det lova landet Amerika på slutten av 1800 talet. Men dei fleste blir.

I 1888 byrja arbeidet med køyreveg oppetter dette uframkommelege dalføret. I 1920 kan ein i avisa Aftenposten lese eit bønebrev frå ein av bøndene øverst i dalen. Det er ei bøn til myndigheitene om midlar til å byggja veg den siste mila. Fyrst i 1959 var vegen framme i det øverste tunet.

Etter kvart som gardane kan få tilkøyrd kraftfôr og kunstgjødsel tek ei ny tid til. Større avlingar, fleire dyr, større kjøt- og mjølke-produksjon, maskiner, betre levekår. Det var dette bønebrevet frå 1920 handla om. Den nye tida kom seint til dei øverst i dalføret.

På nyåret 1962 kom det meir snø enn nokon kunne minnast. I avisa Bergens Tidene sto det 2. februar å lese:«Eksingedalen snør ned».

Eg vaks opp i dette dalføret. På den tredje øverste garden, Trefall. Født i 1955. Det skjedde mykje spennande for ein 6-åring snøvinteren 1962. For dei vaksne var det nok mest bal.

Vintrane i oppveksten forbind eg med snø. Kjelke, ski, skeiser. Snøholer med stearinljos og papirsekk til dør. Og når straumen vart borte, kor koseleg det blei inne med oljelampar og stearinljos, men og kor mykje meir bal det blei for dei vaksne som måtte i floren og stella dyra. Og kor eg kvidde meg til å skulle ut i kulde og snøstorm for å gå dei 4 kilometrane til skulen. Og spenninga når vegen vart stengd av snøras i Trefallstranda rett utanfor garden, noko som skjedde ofte. Folk frå dei øverste gardane kom for å håndmåke så rutebussen kunne kome fram. Så kjekt å høyre på prat, latter og ei og anna saftig glose mens dei arbeidde. Eg gløymer aldri ein gong då han som heldt vakt ropa «no kjem da» og me sprang bortunder Båthelleren, nokre store steinar der raset aldri nådde. Og synet og lyden, «SWOSH», når det nye raset nokre meter framfor oss fylte igjen det som akkurat var måka. Så var det å ta til på nytt. Eg skjønar ikkje at me ungane fekk lov til å vere med på dette, men me blei nok passa på.

Tilbake til januar 1962 då brøytebilen måtte gje opp. Bergens Tidende 5. februar fortel litt om forhistorien: «Alt den 16. januar vart dei to øvste gardane, Gullbrå og Ekse, utan veg, og dermed var i alt 30 menneske innesnødde, fortel Johan O. Gullbrå i eit brev til Bergens Tidende. Bilane kom då ikkje lengre enn til Trefall – fem kilometer frå Gullbrå. Den 18. januar greidde ikkje brøytebilane à stanga seg fram lengre enn til Nesheim – 10 km frå Gullbrå – og dermed var 56 menneske innestengde. Den 23. januar kunne ikkje bilane ta seg fram lengre enn til Lavik – 20 km frå Gullbrå – og dermed var om lag 100 menneske utan veg.»

Tilbake til BT 2. februar med overskrifta «Eksingedalen snør ned». Her fortel vegvaktar Åsmund Nese: «Eg ser mørkt på situasjonen. No er det køyrande frametter til Lavik men lengst framme i dalen der snøjupna er minst 2.5 meter er det vanskeleg å makta all snøen. Det er varsla meir snø til kvelden, og etter alt å tru vil vegen verta stengd frå Høvik. Då vil 4.5 mil av Eksingedalsvegen verta sperra».

Etter 15. januar kjem ein ikkje fram med bil til dei øverste gardane. Frå 23. januar er dei to øverste mila av dalen stengde. Rett nok hadde dei øverste fått veg berre to år tidlegare. Men den nye tida var komen. Dei hadde anskaffa fleire dyr å metta, hadde meir smør å levere, og vant seg til at matvarene kom med «middagsbilen», den kombinerte vare og person-bussen.

5. februar 1962 kjem Bergens Tidende med ny rapport frå Eksingedalen om kampen for tilværelsen og kampen for å få vegen brøyta. Om dette i «framhaldssoga del 2»

Innlegget på Facebook – her er del 2

Bønebrev om veg i øvre Eksingedalen

den udfattige og slitne fjeldbonden maa i aarevis trygle sig frem til den landeveisstumpen, han saa saart tiltrænger for at livbjerge sig

Her kjem nummer to av Theodor Caspari sine artiklar om Eksingedalen. Fra Eksingedalen i Nordhordland sto på trykk i Aftenposten 29ende juli 1920. Nummer ein, reiseskildringa I Hordaland i en snever dal, sto i Aftenposten eit år tidligare.

Dette er Knut Ekse sitt bønebrev til Stortinget, der han på eigne og sambygdingars vegne ber om midlar til bygging av veg frå Nesheim til Gullbrå. Caspari hjelper ved å skrive forord og få det inn i bladet.

I 1920 var det veg til Fosse. Den var prosjektert vidare opp til Nesheim. Status er i fylje Knut: «veistykket Fosse – Nesheim skal blive bygget om naagen aar, saasnart arbeidsforholdene ordner sig». Veg vidare frå Nesheim til Gullbrå var det ingen planar om.

Brevet Knut skriv gjev eit unikt tidsbilete av kva dei øverste veglause gardane hadde å stri med. Med dagens bilveg er det kanskje vanskelig å skjøne kor uframkomeleg det var her. Mange stadar var det uråd med hest. Så skulle ein frakta salgsvarer ut av bygda eller nødvendige varer til gard og hushald heim, måtte ein, som i gamal tid, kløvja eller bera det på ryggen, til fots eller på ski, over Øvra- eller Nerafjellet til Brekkhus. Ikkje ned dalen slik ein kunne tru, sjølv om det etter kvart var kom veg til Nesheim.

Og det tok si tid. Vegen Nesheim til Nordalselva innafor Trefall var ferdig til krigsstarten i 40. Der sto den til etter krigen. Til Gullbrå kom den fyrst i 1959.

Om tidligare tider kan du lese i innlegget Eksingedalen anno 1887.

I dette innlegget finn du ei avskrift eg har gjort av 1920 artikkelen, originalen er å finna i Nasjonalbiblioteket. Illustrasjonane har eg henta frå fleire kjelder.

Fra Eksingedalen i Nordhordland.

Ved Theodor Caspari.

Paa en fjeldovergang fra Evanger til Arnefjorden i Sogn i fjor sommer vildret jeg mig en dag ind i øverste grenser af Eksingedalen, den ensomme, ca 50 kilometer lange fjeldsprækken, som fra Eidfjorden i Nordhordland brøiter sig vei østover i fjeldmassen.

Fra min fører over til Arnefjorden, den kjekke og elskværdige unge Knut Ekse, fik jeg for nogen dager siden tilsendt nedenstaaende opsæt med anmodning om at faa det ind i «Aftenposten», med nogen indledende ord af mig — som kjendtmand.

Faksimile frå Aftenposten (klikk biletet for større)

Skjønt hans trohjertige «skildring» af de haarde vilkaar, hvorunder folket lever deroppe i den øverste del af Eksingedalen, taler for sig selv, og den beskedne anmodning, han paa sine sambygdingers vegne retter til Stortinget om vei mellom gaardene deroppe, sanvist ingen anbefaling trænger, skal jeg saa gjerne slaa til lyd for dette veianlæg endda engang. Jeg har nemlig allerede engang før gjort det i et reisebrev til «Aftenposten», jeg skrev ifjor sommer:

Det karakteristiske ved naturen i den øverste del af Eksingedalen er den udspekulerede underfundighed, hvorom fjeldet lægger hindringer i veien for menneskelig bebyggelse. Magen til underfundighed har jeg ikke set i Norges land. Det kan jo være trangt og stuslig nok baade i den ene og den andre norske fjeld dalen; men det er da maade med trakasserierne fra naturmagternes side. Et slags dalføre er det nu alligevel.

Men her i Eksingedalen stænger fjeldene, nær sagt fra hverandre kilometer, af med en tverraas, saa hele dalen opefter er stykket opp i en manfoldighed af smaa fjeldgryder afstængt fra hverandre som kulpene i en strid fjeldelv.

Nede i disse fjeldgryderne, utestængt fra den fjernere omverden ved Evanger og Sognefjordens vældige fjeldmasser og fra hverandre indbyrdes ved uryddige aasrygger, lever da folket heroppe øverst i afdalen. Uden telefonforbindelse, med en ydterst primitiv og besværlig gangsti som eneste adkomstmiddel mellom gaardene, og to gange ugentlig postforbindelse — om sommeren. Hvorledes det er den lange lange vinter, ved jeg ikke.

Det er som at settes femti, ja hundrede aar tilbage i tiden, først og fremst hvad samfærdselsmidlerne, men saa ogsaa hvad folkelynnet angaar.

De to ting synes nemlig at være omvendt proportionale; for hvad magt fjeldene har til at stænge af mellom mand og mand – for hjertelaget, den trohjertede elskværdighed, den retlinjede ærlighed, gjestfriheden kan de ikke stænge.

Og for mig staar det som noget paa samme tid saart og harmelig, at der i en tid, da nogetnær en hvilken somhelst 20-aarig qvasi «kropsarbeider» rundt om i byerne kan true sig frem til lønsforhøielser, i en slig tid skal den udfattige og slitne fjeldbonden i aarevis trygle sig frem til den landeveisstumpen, han saa saart tiltrænger for at livbjerge sig.

Men dette er mine ord og faar staa for min regning. I nedenstaaende opsæt vil man forgjæves lede efter nogeensomhelst udfald med dem, som har det bedre. Bare en beskeden bøn til Stortinget am at, faa saapas levelige vilkaar, at man kan friste livet videre i den fjældsprækken, man nu engang har kjær, og slipper for at fare ud af landet. Jeg har af hensyn til bladets læsere oversat landsmaalsartikelen til rigsmaal.

Veiforholdene øverst i Eksingedalen.

Det kunde tiltrænges at give nogen oplysninger om, hvorledes vi er stedt i veispørgsmaalet heroppe i dalen. Kan hænde, det kan være en liden retledning for de styrende, som kan hjælpe os ud af vanskelighederne.

Knut Helgeson Ekse (1889-1925), bonde bruk 1 Ekse

Eksingedalen er paa lag 50 kilometer, og gaar fra sjøen opover i østlig retning til øverste gaarden Gulbraa. Af disse 50 kilometer er der bygget vei de 30 km., de resterende 20 km. ligger fremdeles som naturen har formet det.

Vi har længe havt et haab, som nu ser ud til at blive virkeliggjort, at veistykket Fosse – Nesheim skal blive bygget om naagen aar, saasnart arbeidsforholdene ordner sig. Amt og stat staar her enige. Men endda er det et langt stykke fra veiens endepunkt – Nesheim – til Gulbraa. Og skal vi vente, til dette veistykke kommer for tur, da kan det blive længe at vente.

Og vi vil faa lov at rette den ærbødige anmodning til amt og stat at tage sig av dette veistykke, naar veien Fosse – Nesheim er bygget færdig.

Veilengden Nesheim–Gulbraa er opgaaet og maalt af ingeniør Lindholm og anslaaet til 10 km.; omkosatningerne er beregnet til ca. 56,000 kr.

Slig som veien nu er, kan den ikke befares med kløvhest, saa de øverste gaardene faar en fjeldvei paa 20 km. til Brekhus, før de faar tag i nogen slags varer, vi trænger. For at faa til gaards et læs på 300 kg. trænger vi 7 dage med hest og mand. Hertil kommer, at vi maa bruge den kostbareste tiden vi har, da vi ikke kan fare naasomhelst.

Paa høifjeldet gaar sneen saa sent væk, at det ikke er farbart før efter jonsok. Da er det vi maa fragte til markedspladsen det, vi har lagret om vinteren, og faa frem det vi trænger til sommeren. Ligedan om høsten. Naar det lider til Mikili, bliver det en haard tørn at faa hjem, saa det strækker til for vinteren, for omkring midten og slutningen af oktober kan snøen være hel og dyb, eller det kan være tilfrosset, saa en ikke kan komme frem med hest.

Lader en rette tiden gaa hen, faar en saart og mangedobbelt svide for det. Bør paa bør paa 20 og op til 50 kg. maa en da bære paa sin ryg to mil over fjeldet i snerok og skiklab, sliten og udkjørt, saa en snet nok vinder hjem mangen gang.

Værst var det nu i rationeringstiden, helst for dem, som havde en større familie at sørge for. De maate fare tre- fire gange hver maaned hele vinterhalvaaret. Til sedvanlige tider maa vi fare fjeldveien efter varer som f. eks. olje, sirup, sukker, kaffe, hver eneste maaned.

Det bliver nu aar om aar vanskeligere og vanskeligere at komme med kløvhest over fjeldet, særlig da nedover Brækhuslien og ligedan opover. Aarsagen vil en let skjønne; da veien ligger efter trange smug og bratte kleiver, vil snø og vand føre med sig jord og sten, saa hesten ikke vinder opefter de glatte svaberg og stupbratte knækker.

Det hender aar om aar, at vi faar kjøre nedover dalen, naar det er vinter, at vand og elve er tilfrosset, og da maa det være noksaa meget snee, naar det uden altfor stort besvær skal gaa an at komme frem til den rodelagte veien. Men da det ofte slaar om til regn eller snerok — veiret er saa lunefuldt heroppe — er det ogsaa usikkert at komme frem paa den vis.

Indtræffer saaledes mildveir, kan veien være ufarbar paa nogen faa timer, og en kan bare komme frem med hesten uden at faa varer med sig, og maa endda være glad til at komme velbjerget hjem efter to-tre dagers slit.

Hvordan vi snur og vender os, er det forbundet med meget stræv og slit og slæb at livbjerge os og vore; ja stundom staar det om nakne livet — og alt dette bare fordi vi savner vei.

Og kommer veien ikke længer end til Nesheim, da har de øverste gaardene i dalen liden nytte af den, da vi, som sagt, ikke kan komme frem til den med kløvhest, og saaledes at ligevel maa fare fjeldveien over til Brekhus.

Folk som skal opføre hus heroppe, maa begynde at fragte hjem materiale mange aar iforveien. For en 30 – 40 aar siden trængte de 12 – 14 vintre for at faa hjem tømmeret — tiden beregnet fra de tog det paa roden, til det kom paa byggepladsen. Saa galt er det ikke nu lenger, men mange aar iforveien maa materialerne fragtes frem nu ogsaa.

Utsnitt frå kart av Eksingedalen datert 1917. På dette kartet sluttar vegen innafor Vegaskifte, så her det er litt igjen til Fosse. Ein kan også sjå ferdslevegane over fjellet til Brekkhus for dei øverste gardane. (Klikk kartet for større)

Der er ogsaa en anden ting som er til umaadelig men for os: Den vare, vi har at sælge, saasom smør, kjød, ost, maa vi lagre fra om høsten til sommeren aaret efter, om vi skal slippe at tage det paa ryggen og bære det til markedspladseen. Det vil da ofte hænde, at varen har gaaet ned i pris, og saa kan en ikke vente bedste salg. Dette er til stort tab for os, som bare har disse varer at sælge.

Skal vi sælge en okse til byen, saa maa vi slagte hjemme; kan vi da faa kjødet ned til fjorden, er det storartet, men dette hender skjeldent.

At faa dyret levende afsted er umulig, og da maa vi gribe til andre udveie, og følgen bliver, at vi faar en tredjedel mindre for kjødet. Alt dette har sit at sige og gjøre ofte store skaar i vore indkomster, som er saa smaa og tilmaalte, som de bare kan være for at leve.

Her vilde veien være os til den største nytte, idet vi fik varene vaare frem til markedsplas til den tid, de skulde være fremme og til høyest pris, og saa kunde vi producere meget mer af baade kjød, smør og ost. Store og gilde havnegange kunde blive meget bedre udnyttet. Og saa ligger der her endnu megen unyttet jord, saa de, som da vilde tage fat, kunde rydja og byggja seg grender og reise gilde gaarde.

Det blev da von for mangen unggut, som nu maa forlade hjembygden, fordi gaardmanden eller faren ikke kan give den løn, han kan faa i byen.

Mere og mere gaar det op for de nulevende, som vokser til her i dalen at levevilkaarene her bliver for haarde, og de maa ud fra heimen.

Endda maa jeg faa nævne en ting til: Naar det hænder, at det skal være likfærd her oppe i sommerhalvaaret, særlig fra de øverste gaardene, — da er det ikke saa ligetil og letvint som der, hvor de har kjørevei til kirkrgaarden.

Der maa et mandskap paa 8-10 mand til for at greie at føre kisten de 10 kilometers vei over kleiver, gjennom urer og sumper.

Det er nu mange aar siden planen om den veistubben fra Nesheim til Guldbraa er optaget til diskussion her i dalen. Der har været mangt ordskifte om, hvorledes vi snarest og paa billigste maade kunde faa os en vei, som vi var tjent med. Vi har været tilraadet bygdevei, og den tanken var i sin tid nær ved at blive realiseret, men flertallet inden vort gode herredstyre var omtænksomt nok til at spare os for den ulykke.

Skal vi kunne drive frem vore gaarde og bygge nye til, maa samfærdselsveiene bedres. Først naar vi faar veien, vil det lønne sig at skaffe frem kunstgjødning og andre for jordbruget nødvendige ting

Knut Ekse.

I Hordaland i en snever dal

Eksingedøler og Tydøler.
For 100 år sidan skriv diktaren og friluftsmannen Theodor Caspari (1853-1948) om eksingedølen:
«Ærligere og elskværdigere bondefolk har jeg ikke truffet i Norge, det skulde da være i Tydalen opunder svenskegrensen. Og gjestfriheden! Det er som at settes hele 50 år tilbage i tiden.»
Denne erfaringa skriv han om under overskrifta «I Hordaland i en snever dal» i Aftenposten tysdag 5te august 1919, side 3.
Han kjem over Nesheimsfjellet og dreg vidare til Arnafjord etter ei lita veke «oppidalen», han bur på Ekse. Han prøver å bestige Kvitanosi, men må gje seg på Kjæringanosi, der han blir sitjande å beundre fjellheimen, og toreveret som dreg nordover i horisonten.
Han skriv også om ein kar som kjem tilbake til Norge frå Amerika for å finne ein stad «afstengt nok for eksingedølen».
Ellers skriv han: «Nei, klage gjør eksingedølen bare over to ting i verden: over mangel paa folkehjælp til at drive gaarden sin og saa over, at der ikke er vei i den øverste del af dalen». Eit år seinare står det ein ny artikkel om Eksingedalen i Aftenposten. Det er Knut Ekse sitt bønebrev om pengar til bygging av veg siste tredjedel av Eksingedale – med forord av Theodor Caspari.

Theodor Caspari var 66 då han var på tur i Eksingedalen

Theodor Caspari var opptatt av natur og friluftsliv, og var i tillegg til diktar og lærar, ein av våre første miljøaktivistar. Han bidrog til at Gjende blei spart for regulering. Som diktar har han blant anna skrive diktet «Norge mitt Norge».

Her finn du ei avskrift eg har gjort av 1919 artikkelen, originalen er å finna i Nasjonalbiblioteket. Illustrasjonane har eg henta frå andre kjelder.

Del to finn du no her: Artikkel med Knut Ekse sitt bønebrev om veg.

Eg har og prøvd å finne ut kven personane Caspari omtalar er, og har lagt inn lenker til Evagerboka bind 1 for desse. Knut Ekse er Knut Helgeson Ekse (1889 – 1925), bonden på Ekse bruk 1. Ein «eksingdøl tilbage til Norge fra Amerika» er Jakob Nilsson Ekse (1857 – 1939) som ryddar seg bruket Kvannafossen på Ekse (sjå bruk 8 nederst i lenken).

I Hordaland i en snever dal

Reisebrev til «Aftenposten» fra Theodor Caspari

Eksingedalen i juli 1919.

Ja, unnagjemt og snever som bare faa norske fjelddale er Eksingedalen, den vesle fjeldspræken, som fra Eidsfjorden i Nordhordland med utrolig energi brøiter sig østover i fjeldmassen, hele 60 kilometer.

Faksimile frå Aftenposten (klikk for større)

Snart sagt for hveranden kilometer sætter fjeldet knæ ned i den og stænger af med en tveraas: «Stop! ikke videre nu!» Men se, om vikingtrodsen giver sig i Horden. Skyve knæet væk, det klarer den ikke, men lægger ivei igjen paa hin side aasen, ja, det gjør den uanfegtet hele 60 kilometer opefter, slig at Eksingedalen, set ovenfra, tager sig ud som en rekke fjeldgryder, afstængt fra hverandre som kulpene i en strid elv.

I hver slik dalgryde ligger en og to smaagaarde og lyser nede ved elven, som her «giver sig tid» og puster ud efter travelhederne ved at brøite sig vei gjennom tveraasen.

Ja, stundum vider elven sig ud til et lidet svart vand, kranset av engslaatter, guldgule af smørblomster, saa det skjærer i nøinene, eller rødbrune af kløver, lyse luftige bjerkelier ovenfor, stupbratte grønne fjeldbeiter over lien igjen, og allerøverst blaagraa fjeldkoller med sneflekker i rifterne.

I disse dybe fjeldgryder har da eksingedølerne «tufterne gravet og set sjøl sine hus uppå deim» utestængt fra verden ved endeløse fjeldmarker og fra hverandre indbyrdes ved bratte tveraaser. Udgangerfaar fra tre forskjellige prestegjæld: Brudvik, Hosanger og Evanger.

Skral bygdevei to tredjedele af dalføret, besværlig gangsti den sidste tredjedel, uden telefon, postbefordring to gange ugentlig, saasandt postmanden da ikke, som i de dage jeg opholdt mig i dalen, finder å maatte sløife den ene gangen.

Men tror du, at eksingedølen af disse aarsage taber modet og ønsker sig ut af sine dalgryder, da tager du feil. Ja, selvfølgelig har udfærdslængselen, den som i svundne dage drev Horden ud paa vikingtogt, ogsaa drevet en god del af dalens ungdom over til Amerika, men ellers er eksingedølen stedbunden kanske fremfor andet norsk fjeldfolk.

Der kom for nogen aar siden en eksingdøl tilbage til Norge fra Amerika. En holden mand, som eiede gaard og grund derover i vesten. Men tilbage til Norge længtes han. Saa kjøbte han sig gaard paa Vik i Sogn. Ensomt og afstængt nok for en, som havde lært de store forhold at kjende, kunde man tro. Men nei, det var ikke afstengt nok for eksingedølen. Tilbage til Eksingedalen maatte han, solgte gaarden sin paa Vik og byggede sig en ny allerøverst i Eksingedalen. Og der havede jeg sikkert truffet ham, om ikke sygdom havede tvunget ham ud af sin kjære dal igjen.

Nei, klage gjør eksingedølen bare over to ting i verden: over mangel paa folkehjælp til at drive gaarden sin og saa over, at der ikke er vei i den øverste del af dalen. For et halvt aarhundre siden havde de folkehjælp nok, men afstængdheden var saa stor, at manden paa en af Næsheimgaardene brugte 14 aar til at bygge op gaarden sin. Nu gaar sønnesønnen der og maa drive gaardsbruget blottende alene.

Og saa veien. — Havede de vei den øverste tredjedel af dalen, siger Knut Ekse, saa kunde gaardbrugerne udnytte beitesmarkerne sine ganske anderledes, holde flere kreaturer og produsere langt mere smør og ost.

Burde ikke den norske stat, som har tjent saa godt i disse florissante tider, ofre den vesle veistumpen paa Eksingedalen. De bad mig om at skrive om det i bladet omkring paa gaardene. Hvad jeg altsaa herved gjør, saa liden vegt mine ord enda har.

De fortjener sandelig den vesle haandsrækning disse mennesker. Ærligere og elskværdigere bondefolk har jeg ikke truffet i Norge, det skulde da være i Tydalen opunder svenskegrensen. Og gjestfriheden! Det er som at settes hele 50 aar tilbage i tiden. For en skrikende modsætning mellom de ublue priser i de befærdede turistruter og priserne her! 50 kroner for tre timers motorbaadtur — fra Arnefjorden i Sogn til Balholmen! (3 personer). Op til 4 kroner for maadelig middag og 4 kroner for aftens paa hotellerne. 6 kroner for et tarvelig kvistværelse oppe i 3dje etage. —

Og her paa Ekse! — Al den gode landsens kost: Melkeringer, spekekjød, vafler og lefser — som huset raadede med. «Hvad skal du have for dagen for dette da?» spurgte jeg husets datter. «Synes du to kroner dagen er for meget?» kommer det langt om længe i en betænkt tone.

Manden paa Brakestad har roet os over et to kilometer langt vand. Tilfældigvis kommer han underveir med, hvem min far var, og da er det ikke længer tale om at tage et øre i betaling.

«Hvad skal du have for at bære rypesækken min over til Ekse?» spørger jeg en ung mand paa Trefall. «Ingenting», svarer manden, «jeg er fra Ekse og skal saa hjemover igjen alligevel idag».

Den gammeldagse norske gjestfihed er altsaa ikke ganske død ud endda; — men sandt nok, en maa fare langt og længer endda for at finde den.

Gaar det ikke altfor ofte paa, at den fredelige turist finder veien ind i Eksingedalen, saa hænder det ikke saa skjelden, at andre, mindre godmodige farmænd gjør det utrygt herinde. Jeg tænker ikke paa Bamse Brakar, stakkar, som fra og til stikker over fra Sogn for at hente en smale eller to. Det er en skam at sige mennesker jeg sigter til –jagtselskaber fra vestlandsbyerne, som gjør razziaer herind og slipper sit kobbel af udresserede hunde løs paa Eksingedals-smalerne. Det bliver nok ikke med en og to da, og det var en ganske artig historie, han vidste at fortælle om et sligt selskab, Knut Ekse.

Ekse rundt 1915. Foto Knut Mo ©Bergens Tidende. Biletet er frå Ekse, ikkje Fosse som det står i BT artikkelen. (Klikk biletet for større)

Fra Ekse af bestiges Kvitenaasi, formentlig Nordhordlands høieste fjeldtop, ca 5000 fot høi, paa en 7 timer frem og tilbage. Da reisehaandbogen og mine vertsfolk samstemte i at prise udsigten som usedvanlig vid og vakker, satte jeg en steghed julidag bent op efter fjeldlien.

Men efter 1 1/2 times klatring i kvælende varme og egte uforfalsket Sognefjeld opgav jeg for min del Kvitenaasi og satte mig et rimeligere maal, det 6 a 700 fod lavere «Kjærringnaasi». Det skar mig i hjertet at se min unge reisefælle forsvinde høit over mig i retning af Kvitenaasi, saa meget mere som jeg forudsaa, at det ominøse navn «Kjærringnaasi» med lethed vilde kunne utlægges symbolsk paa min person.

Men enfin! Han er 23 og jeg 66 aar, og jeg fandt under disse omstendigheder at kunne sluge pillen med rolig samvittighed.

Heldigvis viste det seg ogsaa, at udsigten fra Kjærringnaasi fuldt ud lønnede de tre timers anstrengelse.

For en endeløs og øde verden af mægtige graabrune og graablaa fjeldkolosser mit øie mødte deroppe fra toppen i retning af Sognefjorden i nord og nordøst og Voss i syd. Ingen utpræget top, ingen stridig enkeltvilje bryder her monotonien. Dog jo, fjernt, fjernt i nord løfter en blaa toppet fjeldlinje med skinnende snebræ sig saavidt op over forfjeldene. Det er Fjærlandsfjordens tinderekke og — Justedalsbræens uendelige snevidder bagom — antagelig 70-80 kilometer borte.

Dybt under mine fødder ligger de øverste gaardene i Eksingedalen, Ekse og Gulbraa, og lyser som grønne oaser i ødemarken, og vestover bugter Eksingedalen sig dyb og blaa — slyng i slyng indimellom fjeldknæerne. Ret i øst ser jej bort i fjeldene i Vinje og Stalheimstrakterne

Men i syd, — desverre, der stenger Kvitenaasis skinnende snebræer og skarpe, store nut for udsigten.

Ingen enkeltvilje, sagde jeg, men tager det straks tilbage, for Kvitenaasi, Nordhordlandskongen, jomæn har han vilje, karen, og former, som selv i Jotunheimen vilde vække opsigt.

Men stenge for udsigten gjør han, og derfor bliver jeg nøt til at supplere min skildring af hvad jeg har set med hvad min unge ledsager saa:

Som en endeløs havvidde af lavere fjeld velter Sønd-. og Nordhordland sig udover mod Bergenskysten, øer og hav i sydvest og vest, fortæller han, og i syd, tvers over Vossebygdene, skinner Folgefonnens vældige snekaabe.

Altsaa en udsigt fra Folgefonnen i syd og til Justedalsbræen i nord, fra Bergensleden i vest og til Vinje og Stalheimsfjeldene i øst.

Som jeg sidder der paa toppen af Kjærringnaasi, tager svære blaasorte, gulrandede tordenbolker til at trække op over sistnævnte fjeldparti. Nordover mod Sognefjorden gaar uveirsveien. Fjerne tordenslag fra og til, lynstraaler, som slaar ende ned i fjelde uden navn og sti, regnbuer som futter op og flytter sig, altsom regnbygerne trækker nordover. Saa svinder Assgaardsreien, og himmelhvælvet ligger atter lige dybblaat of skyfrit over Hordernes gamle furede og veirbidte rige.

Et par dage senere trækker ogsaa jeg, i tordenbolkernes spor, nordover mod Arnefjorden, annekssognet til Vik ved Sognefjorden, en 40 km. lang fjeldtur, i den glødende sommersol, anstrengende selv for den som har sin kløvhest til at bære sig.

Sognefjord! Sognefjord! Du havets søn, deiligste af alle norke fjorde, aldrig synker jeg ned mod din dybe blaa revne, kranset af al sydlandets yppige vegetation, beboet af en underlig slegt med sydlandets let og lynne og sognemaalets sang paa sine læber — aldrig nærmer jeg mig dig, uden at det gaar som en varm frydefuldt strøm igjennom mig.

Og da jeg gled nedover Arnefjordens stupbratte dalsøk, og mit øie fangede de fire perlende hvide fossebaand, som sagte susende siger nedover de svarte fjeldstup, til de bliver væk i løvskogen, da –var ogsaa jeg væk, denne gang som altid og i al evighed.

Og uvilkaarlig steg Wergelands geniale ord frem i min erindring, men riktignok i en lidt ændret form:

Den har været livets gjest,
set det deiligste paa jorden,
som har pløiet Sognefjorden,
Fortun fra til Sognefest

Theodor Caspari

Eksingedalen anno 1887

Mest maa man forundre sig paa, at Folk overhovedet har holdt paa at bosætte sig i saadanne Afkroge

Omtrent 1 Mil i Nord for Teigdalen ligger Eksingedalen. Er der trangt og vildt i Teigdalen, med daarlige Færdselsveie og sparsomme Næringskilder, saa er alt dette i endnu høiere Grad særegent for Eksingedalen. Kun den, der fra Barnsben af er vant med saadanne Omgivelser og saadanne Livsforholde, kan leve og befinde sig vel paa saadanne Steder. Mest maa man forundre sig paa, at Folk overhovedet har holdt paa at bosætte sig i saadanne Afkroge.

Eksingedalen er beboet i en Længde af henved 5 Mil. Den tager sin Begyndelse ved Eidsfjorden, der ligger i Brudviks Præstegjeld, gaar først mod Nordøst, indtil den skjærer Bygdegrændsen, og fortsætter siden ret mod Øst gjennem en Del af Hosanger Præstegjeld og løber endelig et lidet Stykke østenfor gaarden Ladvik ind i Voss Præstegjeld, hvem de sidste og øverste gaarde i Dalen tilhører. Den Del af Dalen, som hører Hosanger til, danner et særskilt lidet Kirkesogn med en af Graasten i 1883 opbygget Kapelkirke. Bygdens Folk murede selv Kirken op under Tilsyn af Anders Ladvik; den er reist paa Gaarden Fladekvals Grund, i den smukkeste og bedste Del af Dalen. Her er ogsaa Kirkegaard, og ligeledes er der Kirkegaard paa Næsheim, som ligger noget over en Mil længere op i Dalen.

Øverste Gaard i Dalen er Gulbraa, hvorfra fører daarlig Kløvvei over Fjeldene til Holbygden i Vossestranden. Afstanden er henved 2 Mil. Første gaard nedenfor Gulbraa er Ekse, der har givet Dalen sit Navn. Det synes heraf fremgaa, at Dalen først er bleven bebygget i den øverste Ende, altsaa fra Voss af. Navnet Ekse forklarer nogle skal komme af Økse, idet Rydningsmændene, som først bosatte sig her, flittigt maatte bruge Øksen i de tætte Skoge; andre siger, det kommer af, at den første Beboer af Gaarden og Dalen saa en Flok Heste fare eksende (galloperende) tversover der, hvor han senere anlagde sit Gaardstun, og at han kaldte Gaarden op herefter. Hverken den ene eller anden af disse Forklaringer synes at have stor Rimelighed for sig.

Dalen gjennemstrømmes i sin hele Længde af en Elv, som kommer fra Fjeldene ved Vossestranden og løber ud i Eidsfjorden ved Eide. Den danner mange smaa Indsjøer langs Dalbunden og her og der Fossefald, saasom Hagefossen og Troldfossen. En knudret, ujevn og besværlig Kløvvei følger Elven helt fra de øverste Gaarde i Dalen og er den eneste Færdselsvei, paa hvilken man kan komme frem til Sjøen, undtagen for de øverste Gaardes Vedkommende, hvorfra en noget kortere, men meget besværlig Kløvvei fører over Fjeldene til Teigdalen og videre nedover langs samme til Evanger. Det har længe været paa Tale, at Eksingedalen skulde faa ordentlig Kjørevei langs Elven til Sjøen, og skal det nogensinde med Sandhed siges at et Veianlæg er paatrængende nødvendigt og vilde komme Omgivelserne til Nytte, saa maatte det være her. Vei er ogsaa paabegyndt og færdig i Smaastubber hist og her, men saalenge disse Smaastubber ikke vokser sammen til noget hele, er der ikke stor Hjælp i dem.

Dalen bærer et mørkt og dystert Præg, som gjør den fremmede, der første Gang reiser her, ganske trang om Hjertet

Dalen slynger sig i mange Bugtninger og Krumninger ind gjennm Landet, saagodt som overalt omgivet af høie Fjelde med bratte Sider og vilde Styrtninger og Stup imellem. Naturen er idethele af en sjelden Vildhed her, og Dalen bærer et mørkt og dystert Præg, som gjør den fremmede, der første Gang reiser her, ganske trang om Hjertet. Langs Dalbunden, i passende Afstand fra Elven, ligger de smaa og spredte Gaarde, brunede af Solen, med tykt Torvtag og gammeldags Vinduer og ligesaa gammeldags Bygningsmaade idethele. At faa op et Hus her koster mange Penge og et overordentlig tungt Slæb og Slid; Dalen er nemlig, især i den øverste Del, særdeles skogfattig; Furuskog til Tømmer findes sletikke, men maa hentes enten ved Sjøen eller i den nederste Ende af Dalen, hvor der endnu er lidt Tømmerskog igjen. Saa maa Tømmeret kjøbes i dyre Domme og derefter slæbes enten paa Ryggen eller om Vinteren, naar Sneen ligger høi, kjøres paa en Kjælkeslæde de 3-4-5 Mil, som man har at tilbakelægge, før Materialierne ligger paa Tunet. At bygge en ganske liden og enkel Stue er derfor et Foretagende, som kræver flere Aars Forberedelse.

Da Jordbunden er mager og skarp, gjennemtrukket af surt Grundvand og tildels sandet og grund, Solgangen liden og mange af Gaardene udsatte for Træk og kolde Vinde, saa følger heraf, at Kornavlen ikke er af væsentlig Betydning for Dalen. Paa forskjellige Gaarde saasom Fjedlang, der hører til de saakaldte Kraggaarde og ligger lige opunder en høi Fjeldtop, som kaldes Fjedlangskulten, er Agrene saa bratte, at de ikke kan pløies op, men maa spades med Spade; paa andre Steder saasom Ekse naar Kornet sjelden frem til Modenhed, da der er for koldt. Alt det Korn og Mel, som maa kjøbes, maa derfor transporteres enten paa Hesteryggen eller Folkeryggen fra Eide ved Eidsfjorden eller fra Evanger.

Fædriften er Dalens Hovednæringsvei. Slaattemarkerne er vistnog ikke af rar Beskaffenhed, og Vinterfostringen lader adskilligt tilbage at ønske, men Sommerbeiterne er udmærkede. Da lægger Buskapen Kjød paa Benene igjen efter den magre Vinter og skaffer Melk og Smør og Ost i Mængde. Om Sommeren leier man også en hel Del Kjør af andre mod et passende, ikke meget høit Vederlag og har heraf ganske god Fordel.

Lidt Fiskeri og Jagt drives ogsaa af Dalens Beboere. Det paastaaes, at Renen endnu skal findes i vild Tilstand i Fjeldene ved Eksingedalen.

Eksingedølerne er gjæstfrie, fredelige og stilfarende Folk. Drik, Dans og Natteløberi findes kun i ringe Udstrækning. De lange Afstande mellem Gaardene og den ringe Selskabelighed opmuntrer ikke til denslags Trafik.

Bla i «boka» øverst i artikkelen med pilane du finn attmed. Kanskje har du også full-side-pilar tilgjengeleg. (Ser du ikkje boka i nettlesaren din: lenk til enklare utgåve kjem.)

Boka er eit lite utdrag av Natur, Folkeliv og Folketro paa Voss og Vossestrand belyst ved Natur- og Folkelivsskildringer, Eventyr, Sagn, Fortællinger o.s.v. fra ældre og nyere tid Samlet og utgivet af Th. S. Haukenæs, Fjerde Del, Voss utgitt av N. Nilsens Bogtrykkeri, Bergen, 1887, og tilhøyrer Nasjonalbiblioteket. Her klypt saman for å vise kapittelet om Eksingedalen. Avskrifta er ei korrekturlest og feilretta utgåve av www.historie.no si avskrift (som også ligg på eksingedalen.no).

Eksingedalen.

Fra Eksingedalen i Nordhordland.

I Hordaland i en snever dalReisebrev til «Aftenposten» fra Theodor Caspari

I Hordaland i en snever dal

Reisebrev til «Aftenposten» fra Theodor Caspari